W 1784r. wprowadzone zostały w Galicji reformy cesarza Józefa II w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości, które przetrwały niemal do końca okresu zaborów. Ich celem było ujednolicenie organizacji sądownictwa w całej monarchii oraz wprowadzenie sądów państwowych w miejsce sądownictwa wykonywanego przez organizacje stanowe, samorządowe, korporacje zawodowe. Dążono do oddzielenia wymiaru sprawiedliwości od administracji, zwłaszcza na wyższych szczeblach sądowych oraz rozdziału sądownictwa cywilnego od karnego. Stanowość sądownictwa została utrzymana w zasadzie tylko w sprawach cywilnych; powołano tu sądy szlacheckie (fora nobilium), mieszczańskie (magistraty) i chłopskie (sądy justycjariuszy). Natomiast sądownictwo karne - poza drobnymi sprawami dotyczącymi chłopów - uregulowano w sposób jednolity dla wszystkich stanów.
W Rzeszowie w sprawach cywilnych orzekał magistrat pod kontrolą władz powiatowych i cyrkularnych. W sprawach karnych orzekał istniejący od 1818r. odrębny państwowy sąd kryminalny (K.K. Criminal - Gericht zu Rzeszów). Jego prezesem w 1846r. był Maksymilian von Russnow i w tym czasie pracowało tam 6 sędziów, sekretarz sądowy, 17 urzędników, lekarz, duszpasterz, 27 osób służby sądowej i więziennej. Przy sądzie tym istniało także więzienie. Funkcje sądu powszechnego I instancji w sprawach cywilnych, karnych i niespornych pełnił urząd (sąd) powiatowy (K.K. Gefällen - Bezirks - Gericht zu Rzeszów), który posiadał własnego naczelnika, 4 sędziów i protokolanta. Wśród personelu tego sądu wymieniano także 4 komisarzy powiatowych.
Ważną datą dla omawianego okresu jest rok 1844. Wtedy to Jerzy Lubomirski sprzedał magistratowi rzeszowskiemu ostatnie prawa właścicielskie, co spowodowało, że miasto straciło formalnie swój prywatny charakter. To oznaczało likwidację sądownictwa dominialnego na terenie Rzeszowa.
W połowie XIX wieku nastąpiła zmiana ustroju sądownictwa. Patenty cesarskie z lat 1852 - 1853 uregulowały jego strukturę oraz kompetencje sądów w zakresie spraw cywilnych i karnych. Patent z 20. listopada 1852r. dotyczył spraw cywilnych, a patent z 29. lipca 1853r. spraw karnych. Z kolei rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych, Sprawiedliwości i Skarbu z dnia 24. kwietnia 1854r. rozstrzygnęło kwestię rozmieszczenia poszczególnych sądów na terenie Galicji.
W nowym systemie wymiaru sprawiedliwości najniższą jednostką sądownictwa na terenie Rzeszowa był urząd powiatowy (od 1868r. sąd powiatowy) i sąd powiatowy miejsko - delegowany. Urząd powiatowy w Rzeszowie (Bezirksämte zu Rzeszów) jako podstawowa jednostka sądownictwa powszechnego funkcjonował do czasu zorganizowania w mieście Sądu Obwodowego, którego istnienie przewidywało wspomniane wyżej rozporządzenie z 1854r. Wtedy to został przemianowany w Sąd Powiatowy Miejsko - Delegowany (Städttisch - Delegirte Bezirkgerichte zu Rzeszów), zaś od 1896r. podobnie jak inne sądy galicyjskie zmienił nazwę na Sąd Powiatowy w Rzeszowie. Jego zasięg terytorialny ulegał modyfikacjom po kolejnych zmianach administracyjnych w latach 1867 i 1908. Orzekał m.in. w sprawach o roszczenia majątkowe (jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekraczała 1000 złr.), ustalenie ojcostwa, o określenie granic, naruszenie posiadania. Prowadził też sprawy niesporne (przewody spadkowe, opieka i kuratela) oraz rozwodowe. Jego prezesem był sędzia, zaś wśród urzędników sądowych znajdowali się auskulanci (praktykanci), kanceliści obsługujący kancelarię sądową oraz woźny. Rozpatrywał sprawy i wydawał wyroki jednoosobowo. Funkcjonował do 1928r., a jego sukcesorem został Sąd Grodzki w Rzeszowie.
Sąd Powiatowy w Rzeszowie funkcjonował w okręgu sądowym i strukturze organizacyjnej Sądu Obwodowego w Rzeszowie (Kreisgericht in Rzeszów), który był sądem II instancji dla tegoż Sądu Powiatowego. Sąd Obwodowy w Rzeszowie obejmował swoją właściwością obszar całego cyrkułu rzeszowskiego oraz orzecznictwo w sprawach handlowych w odniesieniu do powiatów: Rzeszów, Sokołów, Tyczyn, Łańcut, Głogów, Strzyżów. Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918r. nie spowodowało zasadniczych zmian w funkcjonowaniu sądownictwa rzeszowskiego. Jednostką I instancji był nadal Sąd Powiatowy w Rzeszowie, którego właściwość w porównaniu z okresem zaborów była bardzo zbliżona. Dekretem Naczelnika Państwa z 31. grudnia 1918r. w przedmiocie objęcia zarządu wymiaru sprawiedliwości w byłym zaborze austriackim (Dz. Praw Nr. 23, poz. 76), z dniem 1. stycznia 1919r. roku Ministerstwo Sprawiedliwości objęło zarząd wymiaru sprawiedliwości w Galicji, po czym doszło do wydania dalszych aktów prawnych, mających na celu przystosowanie sądownictwa do nowych warunków ustrojowych. Szczególną rolę odegrał w tym zakresie dekret Naczelnika Państwa z dnia 8. lutego 1919r. w przedmiocie zmian w urządzeniach wymiaru sprawiedliwości w byłym zaborze austriackim (Dz. Praw Nr. 15, poz.200), mocą którego dotychczasowe sądy krajowe i obwodowe zostały przemianowane na „sądy okręgowe", wyższe sądy krajowe na „sądy apelacyjne". Jednocześnie wszystkie funkcje wiedeńskiego Najwyższego Trybunału Sądowego i Konstytucyjnego oraz Trybunału Administracyjnego zostały przekazane Sądowi Najwyższemu w Warszawie. Wyroki Sądów działających w Galicji wydawane były „w imieniu Republiki Polskiej".
Rozporządzenie Prezydenta RP z 6. lutego 1928r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr. 12, poz. 93), które weszło w życie w dniu 1. stycznia 1929r., dokonało zasadniczej reformy sądownictwa powszechnego. Powstały wtedy jednolite sądy grodzkie dla rozstrzygnięcia spraw drobniejszych, sądy okręgowe jako pierwsza instancja dla spraw poważniejszych i jako instancja apelacyjna dla sądów grodzkich, a także sądy apelacyjne w zasadzie wyłączenie jako druga instancja dla sądów okręgowych. Na szczycie stał Sąd Najwyższy w Warszawie jako sąd kasacyjny. Sędziów pokoju, choć byli przewidziani w konstytucji z 1921r. nigdy nie powołano, a mocą konstytucji kwietniowej oraz ustawy z 9. kwietnia 1938r. instytucja ta została na stałe wyeliminowana z polskiego ustroju sądów. Działały natomiast sądy przysięgłych; funkcjonowały w sądach okręgowych i tworzył je trybunał (skład zawodowy - przewodniczący i 2 sędziów) oraz ława składająca się z 12 przysięgłych. Orzekały o najcięższych zbrodniach i przestępstwach politycznych. Zostały zniesione wspomnianą ustawą z 9. kwietnia 1938r. (Dz. U. R.P. Nr. 24, poz.213).
Z dniem 1. stycznia 1929 roku powstał - w miejsce Sądu Powiatowego - Sąd Grodzki w Rzeszowie. Obszar jego właściwości terytorialnej obejmował część ówczesnego powiatu rzeszowskiego, w którym istniały jeszcze inne Sądy Grodzkie: w Głogowie, w Tyczynie, w Strzyżowie - po likwidacji w 1932r. powiatu strzyżowskiego i wcieleniem jego wschodniej części do powiatu rzeszowskiego. Sąd Grodzki w Rzeszowie był sądem I instancji i orzekał w drobnych sprawach cywilnych i karnych. W stosunku do sądu powiatowego jego kompetencje rozszerzono o orzekanie w sprawach o roszczenia majątkowe (suma powództwa nie mogła przekraczać 1000 zł.), spory wekslowe oraz roszczenia majątkowe dziecka lub matki związane z nieślubnym ojcostwem. Prowadził też dla Sądu Okręgowego w Rzeszowie księgi gruntowe i rejestr handlowy. Zakres jego właściwości rzeczowej i terytorialnej pozostawał niezmienny do wybuchu II wojny światowej. Sądem wyższej instancji był Sąd Okręgowy w Rzeszowie pozostający na obszarze apelacji krakowskiej.
Podczas II wojny światowej i okupacji Niemcy stworzyli system sądownictwa, w którym podstawową rolę odgrywały sądy niemieckie, ale dopuszczono też działalność - w ograniczonym zakresie - sądów grodzkich, okręgowych i apelacyjnych. Rzeszów znajdował się na terenie Generalnego Gubernatorstwa, które posiadało własną strukturę sądów ukształtowaną w latach 1939 - 1940.
Na podstawie zarządzenia Generalnego Gubernatora z dnia 15. listopada 1939r. powołany został w Rzeszowie niemiecki Sąd Specjalny (Sondergericht in Reichshof), który rozpoczął działalność w grudniu tegoż roku. Funkcjonował na terenie powiatów: Dębica, Jarosław, Krosno, Rzeszów i Sanok. Rozpatrywał wyłącznie sprawy karne, które nie były zastrzeżone do kompetencji sądów wojskowych i policyjnych sądów doraźnych. Powołany był jako narzędzie terroru okupanta głównie w celu zwalczania czynów skierowanych przeciwko władzom i obywatelom Rzeszy oraz obowiązującemu prawu okupacyjnemu. Działał do lipca 1944r.
Na podstawie zarządzenia Generalnego Gubernatora z dnia 19. lutego 1940r. powołany został w Rzeszowie Sąd Niemiecki (Deutsche Gericht in Reichshof). Funkcjonował na terenie wschodniej części dystryktu krakowskiego obejmującej powiaty: Rzeszów, Dębica, Gorlice, Jarosław, Krosno, Mielec, Przemyśl, Sanok, Strzyżów, Tarnobrzeg. Był sądem powszechnym wyłącznie dla obywateli Rzeszy zamieszkałych na terenie Generalnej Guberni. Rozpatrywał jako sąd I instancji, głównie sprawy cywilne i sprawy niesporne (najwięcej dotyczyło spadków i ustanowienia opieki nad nieletnimi).
Działał do lipca 1944r.
Wszystkie sprawy, które nie zostały objęte właściwością sądów niemieckich podlegały rozpoznaniu przez sądy polskie. W Rzeszowie były to, kontynuujące działalność z okresu przedwojennego, Sąd Grodzki i Sąd Okręgowy. Drastyczne ograniczenie ich kompetencji na rzecz sądów niemieckich sprowadzało je w rzeczywistości do roli sądów pomocniczych rozpatrujących jedynie drobne sprawy cywilne i karne.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne przywróciły ustrój i kompetencje sądów sprzed 1939r., a także obowiązujące wówczas prawo cywilnej karne. W Rzeszowie działały więc nadal Sąd Grodzki i Sąd Okręgowy, a zasady ich funkcjonowania (do 1951r. ) praktycznie nie różniły się od tych, które obowiązywały w okresie międzywojennym.
Z początkiem 1951r. - w oparciu o ustawę z dnia 20. lipca 1950r. - wprowadzona została nowa organizacja sądownictwa powszechnego oparta o trzystopniową hierarchię. Były to sądy powiatowe - w miejsce grodzkich, sądy wojewódzkie - w miejsce okręgowych oraz Sąd Najwyższy. Zlikwidowano sądy apelacyjne. Nowe sądy, adekwatnie do swojej nazwy obejmowały swym zasięgiem obszar powiatu lub województwa. Wówczas to w Rzeszowie, w miejsce Sądu Grodzkiego powstał Sąd Powiatowy. Jego właściwość miejscowa obejmowała teren powiatu rzeszowskiego, a właściwość rzeczowa dotyczyła większości spraw cywilnych i karnych w I instancji. Nadto do jego kompetencji należało udzielanie pomocy sądowej innym organom i sądom, prowadzenie ksiąg wieczystych, postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych mogło być prowadzone przez sam sąd lub komornika występującego jako organ sądu. Sąd Powiatowy dzielił się na Wydziały, a na jego czele stał prezes. Instancją odwoławczą był Sąd Wojewódzki w Rzeszowie.
Kolejna reforma administracyjna kraju, w 1975r., zlikwidowała Sąd Powiatowy w Rzeszowie tworząc w jego miejsce Sąd Rejonowy w Rzeszowie, który pod tą nazwą funkcjonuje do dnia dzisiejszego.
Obszar właściwości rzeszowskiego Sądu Rejonowego obejmował miasta: Rzeszów, Błażowa, Głogów Małopolski i Tyczyn oraz gminy: Błażowa, Boguchwała, Głogów Małopolski, Krasne, Mrowla, Racławówka, Świlcza i Trzebownisko. Pod koniec 1976r. zapadła decyzja o likwidacji gmin Mrowla i Racławówka (włączono ich terytoria do terytoriów sąsiednich gmin), co nie zmieniło granic właściwości miejscowej Sądu. W 1980r. w obszarze właściwości Sądu Rejonowego w Rzeszowie znalazła się nowo utworzona gmina Tyczyn. W 1986r. gmina Chmielnik Rzeszowski wyłączona została z okręgu Sądu Rejonowego w Łańcucie i przyłączona do okręgu Sądu Rejonowego w Rzeszowie. W 1988r. gmina Lubenia wyłączona została z okręgu Sądu Rejonowego w Strzyżowie i przyłączona do okręgu Sądu Rejonowego w Rzeszowie.
1. października 1992r. w związku z połączeniem miasta Błażowa i gminy Błażowa, miasta Głogów Małopolski gminy Głogów Małopolski, miasta Tyczyn i gminy Tyczyn oraz odłączeniem Hyżnego od okręgu Sądu Rejonowego w Łańcucie, obszar właściwości miejscowej Sądu Rejonowego w Rzeszowie objął miasto Rzeszów oraz gminy: Błażowa, Chmielnik Rzeszowski (w 1998r. zmienił nazwę na Chmielnik), Głogów Małopolski, Hyżne, Krasne, Lubenia Świlcza, Trzebownisko i Tyczyn. Reforma administracyjna kraju z 1998r. nie wpłynęła na dotychczasowe kompetencje i rejon działania Sądu Rejonowego w Rzeszowie. Jest on sądem I instancji dla wszystkich spraw należących do właściwości sądów powszechnych, jego organami są prezes i dwóch wiceprezesów, a od 15. października 2001r. zorganizowany jest w 13. Wydziałach. Sąd Rejonowy w Rzeszowie wchodzi organizacyjnie w skład sądów objętych właściwością Sądu Okręgowego w Rzeszowie (przed 1. stycznia 1999r. - Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie) i znajduje się na obszarze - istniejącego od 1. października 1990r. - Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie.
Siedzibą główną Sądu Rejonowego w Rzeszowie do końca maja 2010r. był dawny Zamek Lubomirskich mieszczący się przy Placu Śreniawitów 3. Sąd Rejonowy zajmował w Zamku część parteru oraz część piętra. Umieszczone były tu gabinety prezesa oraz wiceprezesów, I Wydział Cywilny, II Wydział Karny i VI Wydział Karny Wykonawczy oraz Oddział Administracyjny i Oddział Informatyczny. Zamek jest także siedzibą Sądu Okręgowego w Rzeszowie oraz Prokuratury Okręgowej w Rzeszowie. W miesiącu czerwcu 2010r. oddany został do użytkowania nowy budynek Sądu Rejonowego w Rzeszowie przy ul. gen. J. Kustronia 4. Obecnie wszystkie Wydziały (z wyłączeniem Zamiejscowego Wydziału Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Tyczynie), Oddziały i pozostałe komórki organizacyjne Sądu zlokalizowane są w jednym budynku przy ul. gen. J. Kustronia 4 w Rzeszowie.